Tu¨rkiye’de her do¨nem, sosyal hayattan ku¨ltu¨re, siyasetten sanatta “tas¸ra”ya dokunan o¨zellikle de merkez-tas¸ra tartıs¸masına yer ac¸an u¨retimler yapılır. Tu¨rkiye Notları’nın bu sayıda tas¸raya parantez ac¸masının amacı o¨zgu¨n tas¸ra yazılarını okura sunmaktır. Yıllardır okuyageldigˆimiz tas¸ranın tukakalıgˆından, merkeze uzak olmak bahanesinden, merkezin gu¨cu¨nden, tas¸ranın c¸ıkmazlarından ve birc¸ok klis¸eden azade tas¸raya bas¸ka bir bakıs¸a ihtiyac¸ olması bu dosyanın hazırlanmasına vesile olmus¸tur.
Tu¨rkiye’nin son yirmi yılına baktıgˆımızda I·stanbul haricinde, zihinlerde “tas¸ra” olarak yer etmis¸ meka^na bu¨yu¨k yatırımlarla (ins¸aat) ve bununla birlikte yayılan teknoloji sonrası ortaya c¸ıkan “sınırsız eris¸im ve iletis¸im” ile bu¨yu¨k bir makyaj yapılmıs¸tır. Osmanlı do¨neminde sarayın harici, o¨zellikle bugu¨n Anadolu olarak nitelenen, elde tutulan lakin iktidarca tebaanın yas¸adıgˆı bir topraktan (tarım-hay- vancılık) o¨teye gec¸meyen, kalkınmayı (zihinsel) kendi imka^nıyla ya da Yesevi ekolu¨ temsilcilerinin yo¨nlendirmeleriyle gerc¸ekles¸tiren “merkez”e bagˆlı kendi halinde rutinini su¨rdu¨rmu¨s¸ bir cogˆrafyadır. Bu Osmanlı tas¸rası Cumhuriyet ile bu¨yu¨k bir o¨nem arz etmis¸tir. Hem sınırların daralması hem I·stanbul’a bir alternatif olus¸turma c¸abası Ankara’yı ve beraberinde Anadolu’yu parlatmıs¸ hatta kutsallas¸tırmıs¸tır. Tas¸rada kendi halinde seyreden egˆitim ve ekonomi Cumhuriyet sonrasında bir hamle olarak iktidarca planlanmıs¸ ve uygulanmıs¸tır. Tas¸ra artık merkeze c¸ok da uzak degˆildir belki...
İkinci Du¨nya Savas¸ı ile birlikte Tu¨rkiye bir bu¨tu¨n olarak bu¨yu¨k bir yoksullugˆa du¨s¸mu¨s¸tu¨r. Savas¸a fiilen katılmasa da ekonomik sonuc¸ları u¨lkeyi dar bogˆaza su¨ru¨klemis¸ savas¸ sonrası do¨nemde can havliyle kalkınma gerc¸ekles¸tirmeye c¸alıs¸mıs¸tır. 1950’ler ve sonrasında Tu¨rkiye hep gelis¸mekte olmus¸ fakat bir tu¨rlu¨ gelis¸ememis¸tir. Bu gelis¸me ekonomiyle mi sanatla mı yoksa futbolla mı o¨lc¸u¨lu¨yor bir tu¨rlu¨ anlas¸ılamamıs¸tır. Bu gelis¸mekte olma durumu Tu¨rkiye’de hep bir gu¨nu¨ kurtarma telas¸ına do¨nu¨s¸mu¨s¸tu¨r. Bu sebeple ne merkez yerinde durmus¸ ne de tas¸ra bas¸kalas¸mıs¸tır. Hep bir s¸eyler oluyormus¸ gibi go¨ru¨nse de sanki o¨z aynı kalmıs¸tır.
1980’ler, Özal iktidarı, 90’ların o¨zgu¨r sesleri, kriz, 2000’ler ve bugu¨ne degˆin gec¸en zamanda merkez yine Osmanlıdaki gibi I·stanbul olmus¸, tas¸ra ise Anadolu olarak kalmıs¸tır, zihinlerde. Fakat I·stanbul’da tas¸rası Anadolu’da merkezini koruyan sosyoku¨ltu¨rel gerc¸ekler ortaya c¸ıkmıs¸tır. Merkez-tas¸ra tar- tıs¸ması artık c¸ok romantik bir mesele olmus¸, Tu¨rkiye gelis¸mekte olma durumundan kurtulamamıs¸tır.
