Memalik-i Osmaniyye'yi Keşfe Çıkan Oryantalistler

Sultan II. Abdülhamid ve Vahidüddîn’in yaverlerinden Mirliva Ahmed Hamdi Paşa (1871-1935)’nın, Yemen’de görevlendirildiği 1911 yılında tuttuğu notlar arasına eklediği isim listesinden hareketle hazırlanan elinizdeki kitap, İstanbul’dan Balkanlar’a, Musul’dan Endonezya’ya, Şam’dan Sudan’a, Mısır’dan Yemen’e kadar Osmanlılara bağlı ada, ülke ve şehirleri kapsayan; kimisinde siyasi, kimisinde dini, kimisinde ise ilmi yönün ağır bastığı keşif gezilerini gerçekleştiren 45 oryantalistin hayat, faaliyet ve eserlerine genel bir bakış sunmaktadır. Haklarında bilgi verilen bu şarkiyatçıları, XIX. yüzyılın ilk ya da ikinci yarısında yaşamış bilim adamları arasında yer almaları nedeniyle, Oryantalizm’in geçirdiği safhalar içerisinde “kolonyalizme yönelik hazırlıklar”ı kapsayan II. döneme yerleştirmek mümkündür.

Geçmişte “British Museum” (1753) ve “The Royal Geographical Society” (1830) başta olmak üzere Avrupa’nın önde gelen müzeleri ile arkeoloji, coğrafya ve şarkiyat cemiyetlerinin organize ettiği, inkıraz halindeki Osmanlı toprakları (memâlik-i Osmaniyye) üzerinde gerçekleştirilen ve “hükmetmeye” hazırlık mahiyetindeki “tanıma” operasyonları olarak değerlendirilmesi gereken “kazı ve geziler”i, yayınlanan “yazı ve notlar”ı konu edinen kitap, keşif turlarıyla başlayıp küresel istilâ hareketine dönüşen bir süreçte, Oryantalizm yoluyla Emperyalizm’e sağlanan bilgi akışının nitelik ve niceliğini gözler önüne sermektedir.