Bu muahedename, Türk Milleti aleyhine, asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr muahedenamesiyle ikmal edildiği zannedilmiş, büyük bir suikasdın inhidamını (yıkılışını) ifade eder bir vesikadır.
Osmanlı devrine ait tarihte emsali nâmesbuk (benzeri görülmemiş) bir siyasî zafer eseridir.
Mustafa Kemal Atatürk
Nutuk, Ekim 1927
2023, Türkiye Cumhuriyeti’nin yüzüncü kuruluş yılı olduğu kadar, cumhuriyetin kurulmasını sağlayan Lozan Antlaşması’nın da yüzüncü yılıdır. Haklı olarak “Türkiye’nin tapusu” diye de onurlandırılan bu önemli belge, Atatürk önderliğindeki Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu halkının işgalcilere karşı verdiği büyük mücadelenin siyasi sonucudur. Savaş meydanlarında elde edilen zaferin masada korunduğunun kanıtıdır.
Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Osmanlı Devleti’ne imzalatılan Mondros Mütarekesi ile Sevr Antlaşması, dünyanın en güçlü devletlerinin Anadolu’yu işgal ve ilhak emellerinin siyasi belgeleriydi.
Lozan Antlaşması ise Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde yıllarca süren Milli Mücadele’nin sonucunda işgalden kurtulan Türkiye’nin bağımsız ve egemen bir özne olarak bütün hak ve sorumluluklarıyla saygın devletlerin arasında yerini alacağının Düvel-i Muazzama’ya kabul ettirildiğinin belgesidir. Savaş meydanlarında yıllarca süren mücadelenin ardından, masada aylarca süren müzakerelerde elde edilen bu diplomatik zafer, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun tescilidir.
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin, bilinen yaygın adıyla Mülkiye’nin efsane hocalarından, Devletler Hukuku Profesörü Seha L. Meray, Lozan Antlaşması’nın yanı sıra, antlaşmanın hükümlerini gereği gibi anlamak ve o zor koşullar altında harcanmış çabaları gereği gibi değerlendirmek için mutlaka okunması gereken Lozan Konferansı’nın tutanaklarını da yıllarca süren bir çabayla Fransızcadan arı bir Türkçeye çevirerek 1969 yılında yayımlamıştı.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Cumhuriyetimizin ve Lozan’ın yüzüncü yılında bu kurucu belgeyi ve tutanakları yeniden yayımlarken, Prof. Dr. Sevtap Demirci’nin Lozan Antlaşması’nın elde ediliş ve yapılış koşullarını, Lozan’daki zorlu müzakereleri ve bunların Ankara’daki yansımalarını nesnel biçimde değerlendiren önsözü de yakın tarihimizin en önemli olaylarından biri olan Lozan sürecini tarihsel çerçevesine oturtuyor. Lozan Antlaşması’nın Fransızca özgün metninin tıpkıbasımı da bu vesileyle ilk kez okuyucuya sunuluyor.
