Anadolu'da Hz. Ali Tasavvurları (13. - 16. Yüzyıllar)

Hz. Ali İslam düşüncesinin ilk dönemlerinden günümüze kadar gelen süreçte kendisine atfedilen nitelendirmelerle, Müslümanların hafızasında tarihsel kişiliğinin yanı sıra çok farklı kişiliklerle tasavvur edilmiştir. Bu tasavvurlar şifahi ve yazılı kültürle nesilden nesile aktarılarak, Müslüman kültürde önemli bir yere sahip olmuştur. Anadolu coğrafyasında Hz. Ali'nin nasıl algılanıp, tasavvur edildiğinin bilimsel metotlarla tespit edilmesini hedefleyen bu çalışma, XIII. - XVI. yy. zaman dilimiyle sınırlandırılmıştır.

Bu doğrultuda çalışmada önce klasik kaynaklardan ahreketle HZ. Ali algılamalarına neden olan etkenler üzerinde durulmuştur. Konuya Şii ve Sünni geleneklerin Hz. Ali algısının tespitiyle başlanmıştır. İkinci aşamada özellikle halka yönelik tasavvufi geleneğin Hz. Ali yasavvuru, ilgili literatür çerçevesinde ele aldıktan sonra, Anadolu'da ortaya çıkan Ekberilik, Ahilik, Bektaşilik, Safevilik / Kızılbaşlık, Mevlevilik, Kadirilik, Halvetilik, Bayramilik vb. tasavvufi zümrelerin kendi inanç paradigmaları doğrultusunda benimsedikleri Hz. Ali tasavvruları, aralarındaki benzerlik ve farklılıklar dikkate alınarak incelenmiştir. Tüm bunlardan sonra döneme ait halk edebiyatında yer alan menkıbelerdeki Hz. Ali tasavvurları tespit edilmeye çalışılmıştır.