18. Yüzyılda Gizli Diplomasi

Marx’ın ilk kez 1856-57’de yayımlanan bu incelemesi, Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa’da basılmadı ve "Toplu Eserler"e dahi alınmadı. Sebep: Marx’ın Rus despotizminin kökeni konusunda öne sürdüğü "Asyatik toplum" tezleri.Marx, British Museum’da keşfettiği belgelere dayanarak 18. yüzyıl diplomasisini incelerken, Rus dışı politikasının "Tatar karakterine" vurgu yapıyor; Rus Çarları Büyük Petro, Korkunç Ivan ve I. Ivan'ın kökenini 13-15. yüzyıldan kalan 'Moğol mirasında' arıyor. Marx, Çarlığın 'Moğol köleliği' beşiğinde büyüdüğünü tarihsel olaylara göndermeler yaparak öne sürüyor. Kitap, dünyada 18. yüzyıl gizli diplomasisini otopsi masasına yatıran yönlerinden çok, Rusya'daki 'Despotik gelenek' üzerine tezleriyle yankı yaptı.Wittfogel, "Doğu despotizmi" ve "Asya Üretim Tarzı" teorilerini bu kitaba dayandırdı. Bazı yazarlar, Sovyetler Birliği’ndeki bürokratlaşmayı bu kitaptaki "Asyatik Çarlık despotizmi" mirasına bağladılar. Öte yandan bu eser, 18. y.y. İngiliz- Rus ilişkileri ekseninde büyük devletler arasındaki çatışma ve manevraları tahlil ediyor ve Osmanlı-Rus, Osmanlı-İngiliz ilişkilerine ışık tutuyor.