Kostantiniye ve Ayasofya Efsaneleri

Tu¨rkler “Kostantiniye”yi 1453’te fethettiler ve s¸ehrin kurulus¸una ve o vakte kadar sembolik merkezi kabul edilen Ayasofya’ya ilis¸kin bir efsane gelis¸tirdiler. Bu efsane, Bizans, Arap, hatta Helen yazılı metinlerindeki temalardan o¨ru¨lu¨ydu¨. Aras¸tırma literatu¨ru¨nu¨n yıllardır tanıdıgˆımız isimlerinden Stefanos Yerasimos, bu efsanenin imparatorluk tartıs¸ması ve ideolojisi ile ilis¸kisini aras¸tırıyor. Osmanlı padis¸ahları, Bizans bas¸s¸ehrinin temel sembolu¨ Ayasofya’yı yeniden degˆerlendirerek, hatta anlamlandırarak, Bizans imparatorlarının projelerini su¨rdu¨rme zorunlulugˆunu mu hissetmis¸lerdi? Yoksa lanetli s¸ehir Kostantiniye ebediyen yok mu edilmeliydi? Stefanos Yerasimos, efsanenin olus¸umunu ve gelis¸me as¸amalarını inceleyerek, metinleri tahlil ederek ve tarihi^ bagˆlamla c¸elis¸kilerini aras¸tırarak, bu efsaneyi yeniden ayakları u¨stu¨ne oturtuyor

“Tu¨rkler yeni bas¸s¸ehirlerinin tarihini o¨gˆrenmeye c¸alıs¸mak yerine, onu kendileri yaratmıs¸lardır. Bu kes¸if, metnin imparatorluk du¨s¸u¨ncesine s¸iddetle kars¸ı c¸ıkan yapısıyla birles¸ince, edebi^ varsayımın, yani o¨yku¨nu¨n okuyucuyu egˆlendirmek ic¸in uyduruldugˆu varsayımının terkedilmesi gerekiyor. Bo¨ylece yavas¸ yavas¸ Konstantiniye ve Ayasofya –ki s¸ehrin go¨begˆidir– ile ilgili bu efsanenin imparatorluk tartıs¸masının en sagˆlam kanıtı oldugˆunu go¨rmeye bas¸lıyoruz. Kaldı ki, kısa bir su¨re sonra bu efsaneye, bu kez dogˆrudan dogˆruya Bizans gelenegˆine yaslanan bir ikinci efsane eklenecektir.”

STEFANOS YERASI·MOS