Hanefi Usulünde Hadis

Ebû Zeyd ed-Debûsî, (367/978-432/1041) Maveraünnehr'in yetiştirdiği yedi önemli Kadı'dan bir olup hilaf ilminin kurucusu kabul edilir. ed-Debûsî’nin hilaf alanında yazdığı Takvimu’l-Edille, el-Esrâr fi’l-Usûl ve’l-Furu, Tesisu’n-nazâr adlı eserler İslâm dünyasında büyük yankı uyandırmış ve bu eserlere reddiyeler yazılmıştır. Hanefî olan ed-Debûsî özellikle eş-Şafii olan es-Sem’ânî ve el-Gazâlî tarafından eleştirilmiştir. ed-Debûsî, Hanefîlerin, hadisi hangi şartlarda hadisi delil aldığını ortaya koymuş ve ihtilaf konusu olan her meselede muhalif görüşte olanların delillerini çoğunlukla kendi yöntemleri ile çürütmüştür. O, İhtilaf edilen meseleleri Hanefi usulünde hadise yaklaşımını esas alarak sabit sünnette delil olan rivayetlerle çözmüştür. ed-Debûsî’nin fıkhî küllî kaideleri içeren Te’sisü’n-nazar adlı eseri döneminde ve daha sonraki dönemde Karahanlı, Abbasî, Selçuklu, Endülüs, Memlük ve Osmanlı dönemlerinde kadılar için önemli bir el kitabı olmuştur. İslâm Dünyasında olduğu kadar Endülüslü İbn Arabî ve İbn Rüşd vasıtasıyla Batıya tesir etmiştir. Osmanlı döneminde yazılan Mecelle’nin ilk yüz maddesinin yazılmasında da temel oluşturmuştur. İslam’ın evrensel hukuka katkıları Debûsî ve öğrencilerinden Pezdevî ve Serahsî’nin gibi mukayeseli çalışmalar yapan Müslüman âlimlere aittir.