Hakikatin Araştırılması ve Dünya ya da Işık Üzerine Deneme

Bu kitap, Descartes’ın opus postumum’u yani ölümünden sonra yayımlanan eserleri arasında yer alan iki metnin çevirisini bir araya getiriyor. La Recherche de la vérité par la lumière naturelle (Fıtrî/Tabiî Işıkla Hakikatin Araştırılması) başlığını taşıyan ilk metin, hayalî üç karakter arasında kurgulanmış bir diyalogdur. Descartes tamamını yazıp bitiremediği bu metninde, başta metodik şüphesi ve cogito ergo sum hükmünün şüphe götürmezliği olmak üzere felsefesinin ana hatlarını özetler. Ünlü Alman filozof Ernst Cassirer bu metni şöyle değerlendirir: "Descartes’ın hiçbir yazısı, hatta Metot Üzerine Konuşma bile, onun düşünce evrenine giriş için bize daha iyi bir yaklaşım noktası sunamaz".

Le Monde ou Traité de la lumière (Dünya ya da Işık Üzerine Deneme) başlıklı metin de bitmemiş bir eser projesidir. Madde, uzay, atalet, hareket, ışık gibi fizik konuları ile maddenin, kütlenin ve hareketin korunumu gibi doğa yasalarını incelediği bu eserini tamamlamaktan, Galilei’nin Engizisyon tarafından yargılandığı haberi üzerine (Haziran 1633) vazgeçmiştir. Zira bu eserinde o da Dünya’nın Güneş çevresinde döndüğünü savunmaya niyetlidir ve zaten hakkındaki "ateist" söylentisinden de fevkalade tedirgindir. Descartes bir kovuşturmaya uğramamak için ihtiyatlı davranır ve mevcut dünyadan değil de hayal ürünü bir dünyadan söz ediyormuş gibi yazar. Bu tavrını, Latince "larvatus prodeo" (maske takarak ilerliyorum) ifadesiyle bizzat vurgulamıştır.