Gizli Belgelerle Rauf Orbay İsmet İnönü Kavgası 1. Perde 1922

Lozan?a gidecek murahhaslar heyetimize benim başkanlık etmemi istiyorlardı. Ben ise, karşımıza gelecek olan devletlerin murahhas heyetlerine hariciye vekilleri başkanlık ettiğinden, bizim de aynı şekilde bu işe Hariciye Vekilimiz Yusuf Kemal (Tengirşek) Bey?i memur etmemizi muvafık buluyordum. Yusuf Kemal Bey?in rahatsızlığı sebebiyle istifası üzerine, Hariciye Vekaletine getirilen İsmet Paşa, murahhas heyeti başkanı olarak Lozan?a gidince, müzakereler esnasında ne suretle olursa olsun müşkülâta maruz kaldığı anlarda, hükumet reisi olarak benden, mütalaa ve fikir sorar, ben de vekil arkadaşlarla, ekseriya Mustafa Kemal Paşa ile istişare ederek, kendisine takip edeceği hattı hareketi bildirirdim. Lozan Konferansı işte bu şekilde çalışarak, belli başlı davalarımız üzerinde tartışmalara sahne olurken, günün birinde İsmet Paşa?nın birtakım mülâhazalarla ve belki de orada maruz kaldığı sıkıntılı vaziyetlerin tesiriyle, huzursuzluklar göstererek, hükümetle bazı anlaşmazlıklara yol açtığı görüldü. İsmet Paşa bilhassa, hükümetten sorduğu Şeylere, sıkışık durumlarda istediği talimata, bizim pek geç cevap vererek, kendisini müşkül vaziyetlere soktuğumuzdan şikâyet ediyordu. Bu şikayetlerini bazan, doğrudan doğruya Mustafa Kemal Paşa?ya yapıyordu. Halbuki ona çektiği telgraflar da -şifre yalnız hükümet reisinde bulunduğundan- benden geçiyordu.

- Rauf Orbay