İnsanın entelektüel varoluşunun, aslında onun özgürleşme mücadelesi ile çakıştığını yaşamları ve tercihleri ile bizlere gösteren nadir insanlardan biri Fikret Başkaya. Kapitalizme, Avrupa-merkezci modernleşmeye, Türkiye’deki uluslaşma sürecinin yarattığı resmi ideoloji ve resmi tarihe radikal bir itiraz olan eseri ve mücadelesi gerek kendi toplumunun gerekse uluslararası muhalefetin saygısını kazanmıştır. Hakikati dile getirmekte ısrar edişi, iktidar sahipleri tarafından cezaevlerine kapatılmasına, özgürleşme ideali uğruna iktidar sahipleri karşısındaki dik duruşu her kesimden insan tarafından örnek kabul edilmesine neden olmuştur. Öğrencileri ve dostları Hakan Mertcan ve Aydın Ördek, Fikret Başkaya’nın mücadelesinin bir nişanı olacak saygı kitabı için 2012 yılı yazında çok sayıda entelektüele çağrıda bulundu. Türkiye’den ve Türkiye dışından çok sayıda entelektüelin katkılarıyla, iki yıl sonra tamamlanan çalışma iki ciltte derlendi.
Çalışmanın Ulus, Devlet, Entelektüel başlıklı cildi, Fikret Başkaya’nın yaşamı ve entelektüel serüvenine odaklanan “Fikret Başkaya: İnsan ve Entelektüel” başlıklı bölüm ile başlamaktadır. Bu bölümde yaşamı ve yapıtı üzerine editörlerin Başkaya ile yaptığı uzunca bir söyleşi ve onun entelektüel anlamı üzerine yazılanlar yer almaktadır. Cildin “Entelektüel” başlıklı bölümü Işık Ergüden’in entelektüelin siyasal ve felsefi anlamını konu edinen yazısı ile Mete Kaan Kaynar’ın Türkiye’de entelektüeli tanımlamayı konu edinen yazısını içermektedir. “Ulusal Sorun” başlıklı son bölüm etnik farklılaşmanın kökeninden Ekim Devrimi’nde ulusal soruna, sol ve milliyetçilikten Kürt meselesine çeşitli konuları işleyen Michael Löwy’den, İsmail Beşikçi’den Tanıl Bora’ya dek 19 yazar tarafından kaleme alınmış yetkin katkılardan oluşmaktadır.
Çalışmanın Modern Zamanlar: Bir Yokmuş Bir Varmış başlıklı cildi iki bölümden oluşmaktadır. “Modernleşme” başlığı altında derlenen yazılar Marksizm, sol, din, hukuk kuramı, Ortadoğu modernleşmesi, Türk siyasal hayatı konularında kaleme alınmış katkılardan oluşmaktadır. Cildin “Kapitalizm” başlıklı ikinci bölümü iktisat kuramı, neoliberalizm eleştirisi, kalkınma ve toplumsal muhalefet konularına odaklanan ve Eric Hobsbawn’dan, Samir Amin’e, Anwar Shaikh’e, Kadir Cangızbay’dan, Alaattin Şenel’e dek 27 yazarın yazılarından oluşmaktadır.
